Ý nghĩa tâm linh và văn hóa của Tết Đoan Ngọ người Việt

Khám phá nguồn gốc, ý nghĩa và các phong tục truyền thống ngày Tết Đoan Ngọ 5/5 âm lịch. Tìm hiểu mâm cỗ và các điều thú vị liên quan tới ngày lễ này.

Nguồn gốc Tết Đoan ngọ

Tết Đoan Ngọ là một trong những ngày lễ quan trọng của người Việt. Vào ngày này người dân thường ‘giết sâu bọ’ ngay khi thức dậy vào sáng sớm bằng việc ăn rượu nếp, hoa quả,…đây là ngày lễ truyền thông mang ý nghĩa hội hàm văn hóa phong phú. Không chỉ riêng ở Việt Nam hay Trung Quốc mà ở Triều Tiên, Hàn Quốc cũng có Tết Đoan ngọ. Vì vậy, Tết Đoan ngọ thực chất là một phong tục lễ tết Á Đông gắn liền với quan niệm về sự tuần hoàn của thời tiết trong năm.

Vào cuối thời Chiến Quốc, có một vị đại thần nước Sở tên là Khuất Nguyên. Ông là vị trung thần nước Sở và còn là nhà văn hoá nổi tiếng. Tương truyền ông là tác giả bài thơ Ly Tao (thuộc thể loại Sở từ) nổi tiếng trong văn hóa cổ Trung Hoa, thể hiện tâm trạng buồn vì đất nước suy vong với hoạ mất nước.

Ông vì can ngăn vua Hoài Vương không thành, tiếp đó lại bị gian thầm hãm hại, ông quá uất ức nên gieo mình xuống sông Mịch La tự vẫn vào đúng ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch. Vì quá thương tiếc con người trung nghĩa, mỗi năm cứ đến ngày đó, dân Trung Quốc xưa lại làm bánh, quấn chỉ ngũ sắc bên ngoài ( ý làm cho cá sợ, khỏi đớp mất) rồi bơi thuyền ra giữa sông, ném bánh, lấy bỏ gạo vào ống tre rồi thả xuống sông để cúng Khuất Nguyên.

Ngoài ra, có truyền thuyết khác về sự bắt nguồn của ngày tết Đoan ngọ, nhiều nguồn tin cho rằng tập tục tết Đoan Ngọ là bắt nguồn từ Hạ Trí trong thời cổ, những cũng có người thì cho rằng đây chính là để chỉ sự tôn sùng vật tổ của những người dân vùng sông Trường Giang.

Truyền thuyết Tết Đoan ngọ tại Việt Nam

Tại Việt Nam, câ chuyện về Tết Đoan Ngọ được kể rằng : Vào một ngày sau vụ mùa, nông dân ăn mừng vì trúng mùa, thế nhưng năm ấy sau bọ lại kéo dày và ăn hết trái cây, thực phẩm đã thu hoạch. Nhân dân đau đầu không biết là nên làm cách nào để có thể giải được nạn sâu bọ thì bông nhiên có một  nhưng sâu bọ năm ấy lại kéo dày ăn mất cây trái, thực phẩm đã thu hoạch. Nhân dân đau đầu không biết làm cách nào để có thể giải được nạn sâu bọ này, bỗng nhiên có một ông lão từ xa đi tới tự xưng là Đôi Truân.

Ông đã chỉ cho dân làng mỗi nhà lập một đàn cúng đơn giản bao gồm bánh tro, trái cây, sau đó đem ra trước nhà mình vận động thể dục. Nhân dân nghe theo làm và chỉ một lúc sau, lũ sâu bọ đã té ngã rã rượi. Lão Ông cũng bảo thêm : Sâu bọ hàng năm vào ngày ngày vô cung hung hãn, vậy nên mỗi năm vào đúng ngày này cứ theo cách đó mà làm thì sẽ trị được chúng.

Dân chúng biết ơn định cảm tạ thì ông lão đã đi đâu mất. Để tưởng nhớ việc này, dân chúng đặt cho ngày này là ngày “Tết diệt sâu bọ”, có người gọi nó là “Tết Đoan ngọ” vì giờ cúng thường vào giữa giờ Ngọ.

Bởi vậy, nguồn gốc của Tết Đoan Ngọ ở Việt Nam không hề được bắt nguồn từ Trung Quốc như một số người vẫn tưởng.

Tết đoan ngọ nguồn gốc và ý nghĩa

Ý nghĩa Tết Đoan ngọ

• Tết Đoan Ngọ, diễn ra vào ngày 5/5 âm lịch hằng năm, là một trong những ngày lễ truyền thống quan trọng của người Việt. Ngày này còn được gọi là “Tết diệt sâu bọ” với ý nghĩa cầu mong mùa màng bội thu, tiêu trừ mầm bệnh và tà khí trong cơ thể cũng như trong cuộc sống.
• Theo quan niệm dân gian, đây là thời điểm khí dương trong năm đạt đỉnh, thuận lợi để xua đuổi tà ma và làm sạch cơ thể. Người Việt thường ăn rượu nếp, hoa quả chua, và các món ăn truyền thống để “diệt sâu bọ” – tức là loại bỏ những ký sinh trùng trong đường ruột.
• Ngoài ra, Tết Đoan Ngọ còn là dịp để con cháu tưởng nhớ tổ tiên, bày tỏ lòng hiếu thảo thông qua lễ cúng gia tiên, thể hiện sự gắn kết trong gia đình và lòng biết ơn đối với cội nguồn.
• Tết Đoan Ngọ không chỉ mang giá trị văn hóa tâm linh mà còn phản ánh sự hòa hợp giữa con người với thiên nhiên và chu kỳ sinh trưởng của mùa vụ nông nghiệp.

Một số phong tục trong ngày Tết 5/5

• Theo lệ, đúng ngọ (12h trưa), người dân vùng thôn quê sẽ rủ nhau đi hái lá. Bởi tại thời điểm này là thời khắc có dương khi tốt nhất, là giờ mà mặt trời tỏa ảnh nắng tốt nhất trong năm. Lá cây cỏ hái được vào giờ này có tác dụng chữa bệnh rất tốt như các bệnh ngứa ngoài da, nhất là các bệnh về đường ruột hay khi cảm mạo, đem những lá thuốc này nấu nước xông giải cảm rất tốt.
• Tục xưa vào những ngày này, người dân có tục nhuộm móng chân,móng tay, khảo cây lấy quả, tục treo ngải cứu để trừ tà… Những em bé chưa biết đi thì được lấy một ít vôi quyệt vào thóp, vào ngực và rốn để chúng không bị đau bụng, nhức đầu. Tuy nhiên, phần lớn các tục lệ này nay đã được bãi bỏ, chỉ còn giữ lại tục tắm nước lá và tục đi hái lá thuốc.
• Ở các vùng phố phường thành thị, vườn tược cây cỏ không nhiều, thì người dân có tục đi mua lá thuốc trong ngày mùng 5. Dịp này, những người buôn bán từ quê ra đều mang theo đủ thứ loại lá bày bán. Lá được xắt nhỏ, phân từng loại riêng biệt, người đi chợ chọn lấy những lá có mùi vị ưa thích mua về, đúng ngọ ngày mồng 5, lại đem ra phơi khô rồi bọc lại để trong tủ thuốc gia đình, dùng khi nhà có người ốm đau.

Những món ăn thường dùng trong ngày Tết Đoan ngọ

Tết đoan ngọ nguồn gốc và ý nghĩa

• Theo truyền thống của từng miền, vào ngày này, ngoài hoa quả, những món ăn cũng khác nhau. Tại Hà Nội và một số vùng của miền Bắc ngày này, rượu nếp, đặc biệt là rượu nếp cẩm, là món không thể thiếu. Người ta cho rằng, bộ phận tiêu hoá của con người thường có các loại ký sinh gây hại và chúng nằm sâu trong bụng nên không phải lúc nào cũng diệt được. Duy có ngày mồng 5/5 (âm lịch), các loại ký sinh này thường ngoi lên, con người có thể ăn thức ăn, hoa quả vị chua, chát và nhất là rượu nếp, có thể loại bỏ chúng.
• Cơm rượu miền Trung: Cơm rượu được làm từ phương pháp lên men cổ truyền. Đây là món tráng miệng, lại giúp dễ tiêu hóa nên đã được nhiều gia đình miền Trung tự chế biến trong bữa ăn. Cơm rượu nếp miền Trung thường có hình dáng vuông vức.
• Cơm rượu nếp miền Nam: Ở các tỉnh miền Nam, cơm rượu nếp được gọi là cơm rượu.  Cơm rượu được để thành từng viên tròn trước khi ủ, món cơm rượu ở miền Nam thường có nước tiết ra và được pha thêm nước đường, rất ngon nếu được ăn kèm với xôi vò giống như món xôi chè ở khu vực miền Bắc.

Ngoài ra, Thịt vịt cũng là món ăn theo truyền thống của người miền trong, đây là món ăn không thể thiếu trong ngày lễ này.