Mâm ngũ quả ngày tết, nguồn gốc và ý nghĩa

Mâm ngũ quả là một trong những lễ vật không thể thiếu khi bày biện bàn thờ trong ngày Tết. Vậy mâm ngũ quả có nguồn gốc từ đâu và mang ý nghĩa như thế nào hãy cùng nhanmenh.com tìm hiểu. 

Mâm ngũ quả nguồn gốc và ý nghĩa

Khái niệm mâm ngũ quả

Mâm ngũ quả là khái niệm để chỉ một mâm trái cây với chừng năm loại quả khác nhau thường được bày biện trong ngày Tết Nguyên Đán của người Việt Mâm ngũ quả là một mâm trái cây có chừng năm thứ trái cây khác nhau thường có trong ngày Tết Nguyên Đán của người Việt. Mâm ngũ quả thường được bày trên bàn thờ tổ tiên hoặc là trên bàn tiếp khách. Những loại trái cây này thường để thể hiện ước nguyện của gia chủ thông qua tên gọi và màu sắc cũng như cách sắp xếp của chúng.

Ngày nay khi bày biện mâm ngũ quả cho ngày Tết đã mang nhiều về ý nghĩa trang trí cho không gian xuân chứ không chỉ mang nghĩa tâm linh như phong tục ngày xưa.

Mâm ngũ quả nguồn gốc và ý nghĩa

Nguồn gốc của mâm ngũ quả ngày tết

Theo thuyết duy vật cổ đại, thì mọi loại vật chất đều được tạo thành bởi 5 yếu tố là : kim loại (kim), gỗ (mộc), nước (thủy), lửa (hỏa) và đất (thổ) – gọi là ngũ hành. Tục lệ bày mâm quả với 5 loại khác nhau trên bàn thờ ngày Tết cũng được xuất phát từ quan niệm này.

Trên mâm quả ngày Tết, gọi là ngũ quả bởi thường bao gồm 5 loại quả khác nhau, con số 5 nhằm thể hiện ước muốn của người Việt Nam là sẽ đạt được ngũ phúc lâm môn : Phú – Quý – Thọ – Khang – Ninh.

5 màu sắc còn mang nghĩa nguồn của cải năm phương mang về để kính lên tiên tổ. Ý nghĩa của từng loại quả được giải thích như sau : Nải chuối có màu xanh tượng trưng Đông phương, quả bưởi có màu vàng tượng trưng Trung phương, quả hồng có màu đỏ tượng trưng Nam phương, còn quả Lê có màu trắng là tượng trưng cho Tây phương, thêm một loại quả có màu sắc sẫm khác là tượng trưng cho Bắc phương.

Thêm một nguồn gốc khác của mâm ngũ quả ngày Tết được giải thích như sau : Trong kinh Vu-lan-bồn (Ullambana Sutra) do Phật thuyết cho Mục-Kiền-Liên về cách để cứu Mẹ của ông thoát khỏi kiếp Ngạ Quỷ có nhắc tới việc phải chuẩn bị một mâm ngũ quả dưới hình thức ” trái cây năm màu” đem cúng dường chư Tăng. Theo quan niệm nhà Phật thì trái cây 5 màu tượng trưng cho “ngũ thiện căn” theo quan niệm nhà Phật, gồm: tín căn (lòng tin), tấn căn (ý chí kiên trì), niệm căn (ghi nhớ), định căn (tâm không loạn), huệ căn (sáng suốt).

Tại sao lại là 5 loại quả mà không phải là con số nào khác? Trong văn hóa phương Đông, nhiều quy luật tự nhiên được gắn với chữ “Ngũ” như ngũ hành, ngũ cốc, ngũ quan, ngũ vị, ngũ tạng… Số 5 tượng trưng cho sự sống, sự đầy đủ và 5 loại quả cũng ứng với thuyết ngũ hành.

Ý nghĩa việc bày hoa quả trên bàn thờ ngày Tết

Việc bày mâm hoa quả trên bàn thờ ngày Tết mang ý nghĩa nhằm bày tỏ lòng thành kính của con cái đối với các bậc tổ tiên, thể theo đạo lý uống nước nhớ nguồn. Quả cũng là mang ý nghĩa tượng trưng cho thành quả lao động cả năm mà con cháu dâng lên các bậc bề trên.

Việc lựa chọn 5 loại quả nào để bày lên bàn thờ ngày Tết cũng còn tùy thuộc vào quan niệm cũng như đặc trưng sản vật của mỗi vùng miền. Mỗi loại quả lại có những ý nghĩa riêng thể hiện qua hình dáng, hương vị, màu sắc và cả cách đọc tên.

Mâm ngũ quả nguồn gốc và ý nghĩa

Ý nghĩa một số loại quả trên mâm ngũ quả

Chuối xanh: Màu xanh tượng trưng cho hành Mộc, mang ý nghĩa như bàn tay ngửa để che chở đem lại sự bình an, sung túc, đùm bọc và gắn kết.

Quả phật thủ: Phật thủ có hình dạng đặc biệt tựa như những bàn tay của Phật, che chởm bảo vệ cho gia đình. Phật thủ thường được đặt ở trung tâm, nơi cao nhất trong mâm ngũ quả.

Quýt/quất: Theo âm Hán của từ “quất” gần giống âm của từ “cát”. Bày quất trên mâm ngũ quả ý nghĩa mang lại sung túc, ăn nên làm ra, dồi dào sức sống.

Bưởi: Phúc lộc, viên mãn.

Xoài: Cầu mong không thiếu thốn.

Thanh long: Mang ý nghĩa rồng mây hội tụ, tượng trưng cho sự cát tường, thịnh vượng.

Sung: Với mong muốn có sự sung túc, tròn đầy, sung mãn về sức khỏe, hay tiền bạc

Đu đủ: Là biểu tượng của đầy đủ, thịnh vượng.

Lê: Vị ngọt thanh, ngụ ý việc gì cũng trơn tru, suôn sẻ.

Lựu: Nhiều hạt, tượng trưng cho con đàn cháu đống.

Đào: Thể hiện sự thăng tiến.

Táo: Phú quý, giàu sang.

Dưa hấu: Căng tròn, mát lành, hứa hẹn sự ngọt ngào, may mắn.

Quả trứng gà: Lộc trời cho.

Xoài (phát âm giống như “xài”): Cầu mong cho việc tiêu xài không thiếu thốn.

Việc bày biện mâm ngũ quả theo từng vùng miền và quan niệm văn hóa hay cách phát âm là khác nhau. Cách bày biện mâm ngũ quả của 3 miền, miền bắc, miền trung, miền nam cũng có sự khác biệt do sự khác nhau về đặc sản vùng miền và do chính cách phát âm khác nhau của từng khu vực. Tìm hiểu thêm về cách bày mâm ngũ quả 3 miền chuẩn phong thủy để biết thêm chi tiết.